In 2022-23 bleef de Commissie haar rol als hoedster van de Verdragen trouw. Terwijl zij de democratie verdedigde en aan een sterk en veerkrachtig Europa bouwde, legde zij de nadruk op de volgende thema’s:
- de rechtsstaat handhaven en corruptie bestrijden;
- nieuwe vormen van democratische inspraak bevorderen;
- bouwen aan een Unie van gelijkheid;
- de weerbaarheid verhogen en EU-burgers beschermen;
- de COVID-19-pandemie overwinnen en een gezondheidsunie opbouwen;
- bouwen aan een duurzaam en eerlijk migratiesysteem;
- gehoor geven aan de roep om humanitaire hulp.

De rechtsstaat handhaven en corruptie bestrijden
De oorlog van Rusland tegen Oekraïne herinnert ons eraan dat wij onze zwaarbevochten democratie en vrijheden moeten verdedigen. Elke generatie Europeanen moet helpen de weerbaarheid van de Europese democratie op te bouwen en de belofte van het Europese vredesproject te hernieuwen.
De rechtsstaat — vrijheid, billijkheid, gelijkheid
De rechtsstaat vormt het fundament van onze Unie. Het jaarlijkse verslag over de rechtsstaat beschrijft de ontwikkelingen, zowel de positieve als de negatieve, in verband met de rechtsstaat in de lidstaten.
In het verslag van 2023 is de trend positief, maar wordt erkend dat de voltooiing van bepaalde hervormingen meer tijd vergt.

Uit het verslag van 2023 blijkt dat 65 % van de aanbevelingen van 2022 door de lidstaten is opgevolgd.
Doeltreffend anticorruptiebeleid
In mei 2023 heeft de Commissie doortastende maatregelen genomen om corruptie in de EU te bestrijden en de EU-regels inzake de definities van en sancties voor corruptiedelicten te harmoniseren. Het doel is:
- zorgen voor hoge normen tegen alle corruptiedelicten;
- de handhaving ervan verbeteren;
- structuren opzetten in de lidstaten om corruptie beter te voorkomen.
De Commissie heeft ook een nieuwe specifieke sanctieregeling voorgesteld om ernstige gevallen van corruptie wereldwijd aan te pakken.

Corruptiebestrijdingsbeleid is een essentieel onderdeel van een rechtsstaatbevorderend klimaat, naast:
- eerbiediging van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht;
- vrije en pluralistische media;
- een transparant en hoogwaardig openbaar bestuur;
- en een vrij en actief maatschappelijk middenveld.
Voorstel tot oprichting van een Interinstitutioneel Ethisch Orgaan
In juni 2023 heeft de Commissie voorgesteld een Interinstitutioneel Ethisch Orgaan op te richten; er komen gemeenschappelijke normen voor het ethisch gedrag van leden van EU-instellingen evenals een formeel mechanisme voor de coördinatie van ethische vereisten en de gedachtewisseling hierover tussen de instellingen.
Bevordering van nieuwe vormen van democratische inspraak
Burgerparticipatie
Voortbouwend op de Conferentie over de toekomst van Europa, een ongekende exercitie op het gebied van participatieve democratie, geeft de Commissie gevolg aan de aanbevelingen van burgers.
In de nieuwe burgerpanels delen ongeveer 150 willekeurig geselecteerde personen hun inzichten in aanloop naar bepaalde belangrijke voorstellen van de Commissie. De nadruk ligt op de jongere generatie en haar cruciale rol bij het vormgeven van de toekomst.

In de nieuwe burgerpanels delen ongeveer 150 willekeurig geselecteerde personen hun inzichten in aanloop naar bepaalde belangrijke voorstellen van de Commissie. De onderwerpen die in 2023 aan bod kwamen, waren voedselverspilling, virtuele werelden en leermobiliteit.
Honderdste Europees burgerinitiatief
Op 18 april 2023 heeft de Commissie het honderdste burgerinitiatief geregistreerd, dat opriep om alle Europese hoofdsteden te verbinden via hogesnelheidstreinen. Sinds hun oprichting in 2012 zijn de Europese burgerinitiatieven een krachtig instrument voor de participatieve democratie, waarmee meer dan 17 miljoen handtekeningen voor diverse voorstellen zijn verzameld.
Bouwen aan een Unie van gelijkheid
De Commissie blijft zich inzetten voor een samenleving waarin iedereen gelijke kansen heeft om zich te ontplooien. Alle mensen moeten vrij zijn om hun individualiteit te uiten, hun mening te geven, vrij hun geloof te beleven, en te kiezen wie ze liefhebben.
Gendergelijkheid
In de strategie voor gendergelijkheid 2020-2025 wordt benadrukt hoe belangrijk het is een bloeiende, gendergelijke samenleving en economie te bevorderen. In lijn hiermee hebben wij voorstellen ingediend ter:
- bescherming en versterking van de rechten van gezinnen in grensoverschrijdende situaties;
- versterking van de toepassing van het beginsel “gelijk loon voor gelijk werk” tussen mannen en vrouwen, om de genderloonkloof eindelijk naar de mestvaalt van de geschiedenis te verwijzen;
- uitbanning van gendergerelateerd geweld.

Om de gendergelijkheid in raden van bestuur te verbeteren, hebben we in november 2022 baanbrekende regels aangenomen, die voorschrijven dat uiterlijk in 2026 ten minste 40 % van de niet-uitvoerende bestuursfuncties in beursgenoteerde ondernemingen door het ondervertegenwoordigde geslacht moet worden bekleed.
Uitbanning van geweld tegen vrouwen
Op 1 juni 2023, zeven jaar na het voorstel van de Commissie, is de EU eindelijk toegetreden tot het Verdrag van Istanbul inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. We onderhandelen momenteel over minimumnormen in het EU-recht om:
- bepaalde vormen van gendergerelateerd geweld strafbaar te stellen;
- de toegang van slachtoffers tot de rechter en hun bescherming en ondersteuning te verbeteren;
- voor coördinatie tussen de betrokken diensten te zorgen;
- dit soort misdrijven te voorkomen.
Rechten van lhbtiq’ers
Zoals voorzien in de strategie voor gelijkheid van lhbtiq’ers 2020-2025 heeft de Commissie in december 2022 een voorstel gepresenteerd ter versterking van organen voor gelijke behandeling, om discriminatie te bestrijden, door minimumnormen vast te stellen met betrekking tot hun mandaat, bevoegdheden, taken, middelen en onafhankelijkheid.
Racismebestrijding
In het kader van het EU-actieplan tegen racisme 2020-2025 heeft de Commissie:
- de lidstaten aangemoedigd om uiterlijk eind 2022 nationale actieplannen tegen racisme vast te stellen;
- er bij de lidstaten op aangedrongen om nationale strategieën ter bestrijding van antisemitisme te ontwikkelen;
- de nationale Roma-kaders geëvalueerd;
- een nieuwe coördinator aangesteld om moslimhaat tegen te gaan.
Werkgelegenheidspakket voor personen met een handicap
Personen met een handicap hebben, net als alle anderen, het recht volledig deel te nemen aan alle aspecten van het leven. Het in september 2022 gepresenteerde werkgelegenheidspakket voor personen met een handicap ondersteunt de lidstaten bij:
- het bevorderen van sociale inclusie;
- het bestrijden van armoede;
- het stimuleren van de vaardigheden en competenties van personen met een handicap.
In september 2023 presenteerde de Commissie een voorstel voor de invoering van de Europese gehandicaptenkaart, die bedoeld is om de grensoverschrijdende erkenning van de gehandicaptenstatus te waarborgen. Dit zal korte verblijven in een andere lidstaat vergemakkelijken door houders van de kaart in de hele EU dezelfde toegang te geven tot bijzondere of preferentiële voorwaarden met betrekking tot diensten als onderdanen van die lidstaat.
De weerbaarheid verhogen en EU-burgers beschermen
In het kader van de Europese Veiligheidsunie zet de EU zich in voor de bescherming van al haar burgers en bedrijven, zowel online als offline. Sinds juli 2020 zijn aanzienlijke stappen gezet om de vier pijlers van de strategie te versterken.

Sinds juli 2020 zijn aanzienlijke stappen gezet ter versterking van de vier pijlers van de strategie:
- kwetsbaarheden aanpakken;
- de cyberbeveiliging verhogen;
- samenwerking op het gebied van rechtshandhaving bevorderen;
- en de weerbaarheid tegen hybride dreigingen ondersteunen.
Daarnaast zijn er nu moderne regels om de fysieke en digitale aspecten van kritieke infrastructuur, waaronder energie, vervoer, gezondheid, ruimtevaart, telecommunicatie en digitalisering, veilig te stellen.
Wet inzake cybersolidariteit
De voorgestelde wet inzake cybersolidariteit heeft tot doel de samenwerking binnen de Unie bij de bestrijding van cyberdreigingen te versterken door:
- betere detectie en meer bewustwording van dreigingen;
- grotere paraatheid van kritieke entiteiten;
- hogere gezamenlijke crisisbeheersings- en responscapaciteit in alle lidstaten.
EU-strategie voor maritieme veiligheid
In maart 2023 heeft de Commissie een geactualiseerde EU-strategie voor maritieme veiligheid bekendgemaakt, waarin maatregelen worden voorgesteld om de maritieme veiligheid te verbeteren, waaronder:
- marineoefeningen op EU-niveau;
- betere kustwachtoperaties;
- versterkte veiligheidsinspecties in EU-havens, met het oog op het bevorderen van nauwere samenwerking met partners zoals de NAVO om de op regels gebaseerde orde op zee te handhaven.
Een Europese ruimtestrategie voor veiligheid en defensie
De Europese ruimtestrategie voor veiligheid en defensie, waarin de EU de ruimte onderkent als een betwist strategisch domein, heeft tot doel:
- haar ruimteactiva, zoals satellieten, te beschermen;
- vijandige activiteiten in de ruimte, zoals spionage, te ontmoedigen;
- haar strategische autonomie te versterken.
Het Esrange Space Center werd in januari 2023 geopend en is de eerste ruimtehaven op het vasteland van de EU. Het kan constellaties van kleine satellieten lanceren die de aardobservatiecapaciteit van de EU versterken, wat van cruciaal belang is om klimaatrampen of militaire dreigingen in realtime tegen te gaan.

Vergroting van de weerbaarheid tegen natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen
De rescEU-reserve voor brandbestrijding vanuit de lucht is verdubbeld ter voorbereiding op deze zomer en omvat nu 24 vliegtuigen en 4 helikopters uit 10 lidstaten. In 2023 mobiliseerde de EU via het EU-mechanisme voor civiele bescherming honderden brandweerlieden, voertuigen en vliegtuigen om grote branden in Europa te blussen en om solidariteit te tonen met onze internationale partners, zoals Canada. In 2022 ontwikkelde de Commissie ook een actieplan voor de preventie van natuurbranden.
In februari 2023 heeft de Commissie ook een aanbeveling en een mededeling aangenomen om gemeenschappelijke doelstellingen vast te stellen met het oog op betere Europese rampbestendigheid op het gebied van civiele bescherming. Het gaat om manieren om de Europese landen beter voor te bereiden op natuurrampen, zoals aardbevingen, overstromingen en bosbranden.
Voorzitter Von der Leyen bracht een bezoek aan overstroomde gebieden van Emilia-Romagna in Italië om zelf het altruïsme en de solidariteit van de honderden vrijwilligers te zien. Velen namen vrij om te helpen bij de grootschalige schoonmaak die nodig was en om dakloos geworden mensen en vernielde bedrijven te helpen weer een toekomst op te bouwen.

De pandemie overwinnen en een gezondheidsunie opbouwen
COVID-19
Op 5 mei 2023 werd de status van COVID-19 als wereldwijde noodsituatie op gezondheidsgebied officieel opgeheven. Onze veerkracht, solidariteit en coördinatie hebben ons, samen met ons diepe vertrouwen en onze krachtige investeringen in wetenschap en innovatie, in staat gesteld deze ongekende crisis te boven te komen.
De EU-vaccinstrategie
De EU-vaccinstrategie leverde indrukwekkende resultaten op: meer dan 70 % van de EU-bevolking werd volledig gevaccineerd tegen COVID-19.
Via het EU-FAB (netwerk van vaccinproducenten voor toekomstige noodsituaties op gezondheidsgebied), dat een continue capaciteit biedt om jaarlijks tussen de 500 en 700 miljoen vaccindoses te produceren, kunnen we ervoor zorgen dat vaccins snel beschikbaar zijn om toekomstige crises het hoofd te bieden. Wij blijven ons inzetten om ervoor te zorgen dat vaccins voor de hele wereld toegankelijk zijn. Sinds december 2020 zijn bijna 2,5 miljard doses van het COVID-19-vaccin naar 168 landen uitgevoerd.

- Meer dan 70 % van de EU-bevolking is volledig gevaccineerd tegen COVID-19
- In geval van een toekomstige crisis kunnen jaarlijks tussen 500 en 700 miljoen vaccindoses worden geproduceerd
- Sinds december 2020 zijn bijna 2,5 miljard doses van het COVID-19-vaccin naar 168 landen uitgevoerd
Digitaal EU-covidcertificaat
Het digitale EU-covidcertificaat maakte veilig en vrij reizen mogelijk voor burgers in de hele Europese Unie toen de lidstaten het reizen tijdens de pandemie beperkten. Sinds de lancering in 2021 zijn in de EU meer dan 2,3 miljard certificaten afgegeven. Voortbouwend op dit succes heeft de Wereldgezondheidsorganisatie in juni 2023 het EU-systeem van digitale covidcertificaten overgenomen om een mondiaal systeem op te zetten dat burgers over de hele wereld beschermt tegen huidige en toekomstige gezondheidsbedreigingen.
Europese gezondheidsunie
Het voorbije jaar is verder gewerkt aan een sterke Europese gezondheidsunie om de gezondheid van onze burgers beter te beschermen. De Europese gezondheidsunie stelt de EU en haar lidstaten in staat toekomstige pandemieën beter te voorkomen en aan te pakken en de veerkracht van de Europese gezondheidsstelsels te verbeteren.
Kankerbestrijdingsplan
In 2020 werden in de EU meer dan 2,7 miljoen kankerdiagnosen en 1,3 miljoen kankerdoden geregistreerd. Het kankerbestrijdingsplan is het meest uitgebreide EU-initiatief ooit op het gebied van kanker en wordt fors gefinancierd met een budget van 4 miljard euro. Als onderdeel daarvan werd in september 2022 een nieuwe wetenschappelijk onderbouwde aanpak van kankerscreening ingevoerd en ging in 2023 het Europees initiatief voor kankerbeeldvorming van start, waarbij gebruik wordt gemaakt van de kracht van gegevens en digitale technologieën om kanker beter op te sporen en aan te pakken.

- Meer dan 2,7 miljoen kankerdiagnosen in 2020
- 1,3 miljoen kankerdoden in de EU in 2020
- Een budget van 4 miljard euro voor het kankerbestrijdingsplan
Herziening van de geneesmiddelenwetgeving
In april 2023 werd een belangrijke pijler toegevoegd aan de Europese gezondheidsunie — de belangrijkste herziening van de geneesmiddelenwetgeving in twee decennia. Deze herziening heeft tot doel een eengemaakte markt voor geneesmiddelen tot stand te brengen door de beschikbaarheid, toegankelijkheid en betaalbaarheid van geneesmiddelen te verbeteren en de innovatie en het concurrentievermogen van de farmaceutische industrie in de EU te versterken.
Eerste alomvattende aanpak van de EU op het gebied van geestelijke gezondheid
In juni 2023 is de eerste alomvattende aanpak van de EU op het gebied van geestelijke gezondheid bekendgemaakt, waarin de aanbevelingen van burgers op de Conferentie over de toekomst van Europa zijn verwerkt en gehoor werd gegeven aan de oproepen van het Europees Parlement voor meer maatregelen op het gebied van geestelijke gezondheid. Er worden acties voorgesteld om een goede geestelijke gezondheid te bevorderen, met bijzondere aandacht voor kinderen en jongeren. Met twintig vlaggenschipinitiatieven en 1,2 miljard euro aan EU-financiering zal de Commissie de lidstaten helpen om mensen en hun geestelijke gezondheid op de eerste plaats te stellen.
Bouwen aan een duurzaam en eerlijk migratiesysteem
Met het nieuwe migratie- en asielpact wil de Commissie belangrijke beleidsmaatregelen van de EU op het gebied van migratie, asiel en grensbeheer versterken en integreren. Het is van cruciaal belang dat overeenstemming wordt bereikt over de volledige reeks hervormingen op het gebied van asiel en migratie waarover momenteel wordt onderhandeld.
Voorkoming en bestrijding van mensenhandel
Op 19 december 2022 heeft de Commissie voorgesteld de regels ter voorkoming en bestrijding van mensenhandel aan te scherpen.
De geactualiseerde regels zullen het voor rechtshandhavings- en justitiële autoriteiten gemakkelijker maken nieuwe vormen van uitbuiting te onderzoeken en te vervolgen en slachtoffers te identificeren en te ondersteunen.

Elk jaar worden in de EU meer dan 7 000 mensen het slachtoffer van mensenhandel. De meeste slachtoffers zijn vrouwen en meisjes, maar het percentage mannelijke slachtoffers neemt toe, vooral met het oog op arbeidsuitbuiting.
Migratie van geschoolde arbeidskrachten
De ontwikkeling van legale trajecten draagt bij tot het terugdringen van irreguliere migratie en kan de Europese economieën versterken. Hiertoe lanceerde de Commissie in oktober 2022 het eerste EU-brede platform om de EU aantrekkelijker te maken voor mensen van buiten de EU die op zoek zijn naar een baan in de EU. Het zal werkgevers in de EU helpen het talent te vinden dat ze nodig hebben en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden waarborgen.
Ook lanceerde de Commissie, in januari 2023, het platform voor arbeidsmigratie om de migratie van geschoolde arbeidskrachten uit derde landen naar de EU te bevorderen en ervoor te zorgen dat deze goed wordt beheerd en gericht is op onze behoeften aan arbeidskrachten en vaardigheden.
Gehoor geven aan de roep om humanitaire hulp
De Europese Commissie heeft Oekraïne ongekende steun verleend, maar is ook overal ter wereld humanitaire hulp blijven verlenen aan wie dat het hardst nodig heeft. Het afgelopen jaar zijn de wereldwijde humanitaire behoeften, die al tot een recordniveau waren gestegen, alleen maar toegenomen. De lidstaten hebben samen met de Commissie een initiële humanitaire financiering van 8,4 miljard euro voor 2023 aangekondigd, als concrete uiting van wereldwijde solidariteit en van de leidende rol van de EU op het gebied van humanitair optreden.
Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en het Zweedse voorzitterschap van de Raad van de EU organiseerden gezamenlijk een internationale donorconferentie om solidariteit te tonen met de slachtoffers van de aardbeving. De totale toezegging van de conferentie bedroeg bijna 7 miljard euro, waarvan 6,05 miljard euro aan subsidies en leningen voor Turkije en 911 miljoen euro aan subsidies voor Syrië.
In juni 2023 organiseerde de EU de zevende conferentie in Brussel over de toekomst van Syrië en de regio, waar 5,6 miljard euro aan hulp werd toegezegd. Op de conferentie werd bevestigd dat de EU en de internationale gemeenschap de Syrische bevolking, Syrische vluchtelingen en hun gastgemeenschappen in de buurlanden blijven steunen.
De EU en Canada organiseerden samen de internationale conferentie voor solidariteit met Venezolaanse vluchtelingen en migranten en hun gastlanden en -gemeenschappen. Hierbij ging de aandacht vooral naar het belang van gecoördineerde actie bij humanitaire hulp, ontwikkeling en stabilisatie.
Voor de oorlog die in april 2023 in Sudan uitbrak, heeft de EU in juni 2023 haar initiële humanitaire financiering van 73 miljoen euro verhoogd met nog eens 60 miljoen euro. De EU zette ook een humanitaire luchtbrug naar Sudan en het naburige Tsjaad op om levensreddende goederen naar deze landen te brengen.
In november 2022 is een humanitaire luchtbrug naar Burkina Faso gestart. Zo konden voedsel en essentiële voorraden worden geleverd aan honderdduizenden met de hongerdood bedreigde mensen in gebieden die onder een blokkade vielen.
In maart 2023 heeft de EU een humanitaire luchtbrug naar Goma opgezet. Met steun van Frankrijk werden onder meer medische benodigdheden en voedsel geleverd.
Om levensreddende hulpgoderen te leveren, heeft de EU sinds augustus 2021 29 humanitaire luchtbrugvluchten naar Afghanistan uitgevoerd, waarvan de laatste op 24 mei 2023 in Afghanistan is geland.
In februari 2023 coördineerde de EU via het EU-mechanisme voor civiele bescherming de inzet van meer dan 250 EU-brandweerlieden in Chili, naast coördinatiedeskundigen en medisch personeel. Om de ergste bosbranden van de afgelopen tien jaar te bestrijden, heeft ook Canada onmiddellijk bijstand gekregen.