Zoals de Russische agressie tegen Oekraïne heeft aangetoond, is democratie een fragiel concept dat te allen tijde moet worden gekoesterd en beschermd.
Bescherming van de rechtsstaat
De rechtsstaat is de lijm die de Europese Unie bijeen houdt. Door lid te worden van de EU hebben alle 27 landen beloofd de rechtsstaat te verdedigen, wat essentieel is om de waarden te beschermen waarop de EU is gebouwd: democratie, vrijheid, gelijkheid en eerbiediging van de mensenrechten.
Tot nog toe zijn drie jaarverslagen over de rechtsstaat gepubliceerd, waarin de huidige ontwikkelingen in de lidstaten op 4 belangrijke gebieden worden beschreven:
- De rechtsstaat
- Het kader voor corruptiebestrijding
- Pluriformiteit van de media
- Andere institutionele kwesties in verband met controles en waarborgen
Extra middelen om de rechtsstaat in de EU te beschermen
Rechtsstaatmechanisme
Bevordert een open dialoog over de rechtsstaat tussen de EU-instellingen, de lidstaten en het maatschappelijk middenveld.
Conditionaliteitsverordening
Houdt toezicht op schendingen van de rechtsstaat in de lidstaten die de financiële belangen van de EU kunnen schaden.
In november 2021 heeft de Commissie een voorstel ingediend over transparantie en gerichte politieke reclame, als onderdeel van maatregelen om de integriteit van verkiezingen en een open democratisch debat te beschermen.
Een democratie werkt alleen als burgers makkelijk toegang hebben tot gratis en hoogwaardige informatie. Daarom zijn de vrijheid en pluriformiteit van de media essentieel voor een goed functionerend democratisch stelsel en prioritair in het actieplan voor de Europese democratie.
De Commissie heeft in december 2021 een nieuw wereldwijd programma voor mensenrechten en democratie ter waarde van 1,5 miljard euro aangekondigd, om tot 2027 de EU-steun voor het bevorderen en beschermen van de mensenrechten, de fundamentele vrijheden, de democratie, de rechtsstaat en het werk van maatschappelijke organisaties en mensenrechtenactivisten over de hele wereld op te voeren.
Democratische vooruitgang verspreidt zich vaak snel over een hele regio (...), wat aantoont dat democratie in staat is om enthousiasme te wekken en dat positieve verandering mogelijk is
De Commissie geeft 335 miljoen euro aan humanitaire hulp aan Oekraïne, waarvan een deel bestemd is voor de onafhankelijke media en het maatschappelijk middenveld in Oekraïne. Ook het Europese maatschappelijk middenveld steunt Oekraïense journalisten.
Nadia Dobrianska en haar gezin verhuisden van Kiev naar Cork nadat een Ierse familie zich als gastgezin had aangeboden. Nadia documenteert mensenrechtenschendingen en oorlogsmisdaden door het Russische leger. Ze bespeelt ook de Ierse fluit en zingt traditionele Ierse liedjes.
De uitdagingen voor de komende tijd
Door technologische veranderingen en sociale onrust in de afgelopen jaren zijn veel journalisten nu niet in staat om hun werk goed te doen. Er zijn drie maatregelen van de Commissie in voorbereiding of al uitgevoerd om deze ontwikkelingen om te buigen:
- Veiligheid van journalisten - offline en online - Belangrijke initiatieven zijn de oprichting van onafhankelijke nationale ondersteuningsdiensten, waaronder hulplijnen, juridisch advies, psychologische ondersteuning, een betere bescherming van journalisten tijdens demonstraties en vluchthuizen voor journalisten en mediaprofessionals die bedreigd worden.
- Wetgeving om journalisten en mensenrechtenverdedigers tegen onrechtmatige rechtszaken te beschermen – De nieuwe maatregelen zullen ervoor zorgen dat rechters zogenaamde SLAPP’s (strategische rechtszaken tegen publieke participatie) snel af kunnen doen en dat journalisten en mensenrechtenverdedigers in het algemeen belang kunnen spreken.
- Wet inzake mediavrijheid – Deze wet bevat voor het eerst in het EU-recht gemeenschappelijke waarborgen ter bescherming van de pluriformiteit van de media en redactionele onafhankelijkheid. De mediavrijheid, de pluriformiteit van de media en de veiligheid van journalisten worden ook gemonitord in de jaarlijkse verslagen over de rechtsstaat.
Dappere journalisten riskeren hun leven terwijl zij verslag uitbrengen over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de bevolking. De Franse journalist Frederic Leclerc-Imhoff was pas 32 toen hij werd gedood tijdens een Russische aanval op een humanitair konvooi in Oekraïne.
